Trong bất kỳ xã hội có giai cấp nào thì vấn đề thừa kế cũng có vị trí đặc biệt quan trọng trong chế định pháp luật, đây là một hình thức pháp lý quan trọng để bảo vệ các quyền của công dân nói chung. Thừa kế đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu đối với đời sống của mỗi cá nhân, gia đình và toàn xã hội. Khi nhắc đến thừa kế là nhắc đến một vấn đề hai nội dung, một là quyền định đoạt tài sản của người để lại di sản trước khi chết và hai là quyền, nghĩa vụ của những người được hưởng di sản. Trong giới hạn bài viết này tác giả chỉ bàn đến một khía cạnh nhỏ trong vấn đề quyền của người để lại di sản, đó là di chúc mà cụ thể hơn là di chúc bằng văn bản tự viết tay.
Hình ảnh: di chúc bằng văn bản tự viết tay
Theo quy định tại Điều 624 của Bộ luật dân sự năm 2015 thì: “Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”. Do vậy, có thể hiểu di chúc là một hành vi pháp lý vô cùng quan trọng của người để lại tài sản trước khi chết, nhằm định đoạt tài sản của mình. Chính vì nó là hành vi của người để lại tài sản trước khi chết và chỉ phát sinh hiệu lực sau khi người đó chết, cho nên dẫn tới việc khi di chúc phát sinh hiệu lực thì không còn người để đối chiếu xem việc định đoạt trong di chúc có phải là ý chí đích thực của họ hay không. Bởi vậy nên pháp luật quy định rất khắt khe về hình thức cũng như nội dung của di chúc, để đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của những người có liên quan. Một trong những hình thức di chúc thường được mọi người biết đến rộng rãi hiện nay đó là di chúc bằng văn bản tự viết tay.
Lý do mà di chúc bằng văn bản tự viết tay được một số người lựa chọn hiện nay là do nó có một số các ưu điểm sau: Thứ nhất là đối với người để lại di sản thì di chúc bằng văn bản tự viết tay dễ dàng thực hiện, bởi nó chỉ cần người để lại di sản biết đọc, biết viết là có thể tự lập di chúc cho mình mà không cần phải nhờ sự trợ giúp, hỗ trợ của người khác. Điều này thật sự là ưu điểm đối với người để lại di sản đặc biệt trong trường hợp họ là những người bị khuyết tật không thể nói được hoặc không thể nghe được. Chính vì ưu điểm này dẫn tới ưu điểm thứ hai cực kỳ quan trọng trong việc bảo đảm được mối quan hệ tốt đẹp, tình cảm của những người trong gia đình hoặc những người thân thích đối với người để lại di sản. Bởi lẽ di chúc bằng văn bản tự viết tay được lập đơn giản, chỉ người lập di chúc mới biết được nội dung do đó nó đảm bảo được bí mật về nội dung của di chúc và người viết dễ dàng thay đổi, bổ sung, hủy bỏ di chúc ở bất kỳ thời điểm nào mà họ muốn. Thêm vào đó, việc soạn thảo di chúc này giúp tiết kiệm chi phí và công sức cho người để lại di sản hơn so với việc phải đến các cơ quan có thẩm quyền để công chứng, chứng thực di chúc của mình.
Mặc dù di chúc bằng văn bản tự viết tay có khá nhiều ưu điểm như trên, tuy nhiên nó vẫn còn tồn tại một số các hạn chế trong thực tế. Thứ nhất, theo quy định tại Khoản 1 Điều 643 và Khoản 1 Điều 611 của Bộ luật dân sự năm 2015 thì thời điểm di chúc có hiệu lực là thời điểm mở thừa kế – tức là thời điểm người để lại tài sản chết. Như vậy có thể thấy khi di chúc có giá trị hiệu lực trong thực tế thì người lập di chúc đã chết. Do đó, người ta không thể đối chiếu xem di chúc bằng văn bản tự viết tay này có đúng là ý chí thực sự của người để lại di sản hay không? Hay họ bị lừa dối, ép buộc hoặc là của người khác viết,.v.v.. Vì vậy nên di chúc bằng văn bản tự viết tay dễ làm phát sinh tranh chấp vì những người có liên quan nghi ngờ tính xác thực về ý nguyện, chữ viết và chữ ký trong di chúc của người để lại di sản. Thêm nữa, người để lại di sản có thể là bất cứ ai có tài sản, do đó họ có thể là những người không am hiểu pháp luật, không có trình độ học thức dẫn tới nội dung di chúc của họ tự lập đôi khi không rõ ràng và rất dễ làm phát sinh tranh chấp về nội dung của di chúc. Bên cạnh đó, di chúc bằng văn bản tự viết tay do người lập di chúc tự lập và đôi khi là tự cất giữ bảo quản, dẫn đến trường hợp có thể xảy ra là khi họ chết, bản di chúc này được họ cất quá kỹ nên những người thân thích không thể tìm thấy để thực hiện theo ý nguyện mà người đó mong muốn trước khi chết.
Như vậy có thể thấy di chúc bằng văn bản tự viết tay mặc dù có một số ưu điểm tuy nhiên nó còn tồn tại rất nhiều những hạn chế gây ra nhiều trường hợp trên thực tế di nguyện của người để lại di sản không thể thực hiện được, vì rất nhiều các lý do khách quan khác nhau. Có thể là tính xác thực của bản di chúc đó không cao, do bản di chúc đó chỉ có một mình bản thân người lập di chúc tự lập tự chứng kiến không người có làm chứng, không được công chứng, chứng thực. Vì vậy nên tính thuyết phục những người còn sống tin và thực hiện đúng theo di chúc khá là khó khăn. Hoặc cũng có thể là hình thức và nội dung của di chúc đó không phù hợp với quy định của pháp luật dẫn đến trường hợp là di chúc bị vô hiệu, không được pháp luật công nhận và bảo đảm. Do người lập di chúc không hiểu hết, hiểu rõ các quy định của pháp luật về thừa kế dẫn tới bản di chúc của họ lập khi còn sống không phát sinh hiệu lực khi họ chết. Mặc dù còn tồn tại khá nhiều những hạn chế tuy nhiên pháp luật nước ta vẫn tôn trọng ý chí của người để lại tài sản trước khi chết. Để được coi là di chúc hơp pháp có giá trị hiệu lực đối với những người có liên quan thì di chúc bằng văn bản tự viết tay phải thỏa mãn các điều kiện có hiệu lực được quy định trong Bộ luật dân sự hiện hành.
- Thứ nhất về hình thức, di chúc bằng văn bản tự viết tay phải do chính người để lại di sản tự viết, tự ký không thể do người khác viết hộ, ký hộ hoặc đánh máy (Điều 633 Bộ luật dân sự năm 2015). Để đảm bảo yêu cầu này thì người để lại di sản phải là cá nhân người biết chữ và phải biết viết. Do đó không thể tồn tại một bản di chúc bằng văn bản tự viết tay nào do người không biết chữ lập được. Ngoài ra di chúc không được viết tắt, không được dùng ký hiệu, trường hợp di chúc có nhiều trang thì mỗi trang phải được ghi số theo thứ tự và có chữ ký, điểm chỉ của người lập di chúc (Khoản 3 Điều 631 Bộ luật dân sự năm 2015).
- Thứ hai, di chúc này được coi là hợp pháp khi chủ thể – người lập di chúc phải đạt điều kiện năng lực chủ thể. Điều kiện đầu tiên đó là về độ tuổi của người lập di chúc. Độ tuổi của cá nhân phần nào đó phản ảnh năng lực nhận thức cũng như làm chủ các hành vi của cá nhân để thực hiện các quyền và nghĩa vụ. Cá nhân chỉ có thể lập di chúc thể hiện ý chí của mình khi cá nhân đó có thể tự định đoạt tài sản của mình. Pháp luật dân sự hiện hành quy định người lập di chúc phải là người đã thành niên hoặc người đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi, nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc (Điều 625 Bộ luật dân sự năm 2015). Ngoài yêu cầu về độ tuổi, pháp luật còn đòi hỏi người lập di chúc phải đảm bảo yêu cầu về ý chí tự nguyện, đích thực của bản thân mình. Do đó di chúc bằng văn bản tự viết tay được coi là hợp pháp khi người lập di chúc trong trạng thái tinh thần minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép (Điểm a Khoản 1 Điều 630 Bộ luật dân sự năm 2015).
- Thứ ba về nội dung của di chúc, mặc dù di chúc là sự thể hiện ý chí cá nhân của người lập di chúc về việc định đoạt tài sản của mình. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là quyền định đoạt ấy không có bất cứ sự ràng buộc, giới hạn nào của pháp luật. Mà ý chí của người để lại di sản thể hiện trong nội dung của di chúc phải không được vi phạm điều cấm của pháp luật và trái đạo đức xã hội. Ngoài ra, di chúc thể hiện sự định đoạt của cá nhân về tài sản của mình trước khi chết cho nên nội dung của di chúc phải đảm bảo một số các nội dung chủ yếu để tránh phát sinh những tranh chấp không đáng có do nội dung của di chúc không rõ ràng, cụ thể theo Khoản 1 và 2 Điều 631 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định như sau: Nội dung chủ yếu của di chúc gồm: Ngày, tháng, năm lập di chúc; Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc; Họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản; Di sản để lại và nơi có di sản. Ngoài ra, di chúc còn có thể có thêm các nội dung khác tùy vào cá nhân mỗi người lập di chúc khác nhau.
Tóm lại, di chúc bằng văn bản tự viết tay là một trong những hình thức di chúc được pháp luật công nhận và bảo đảm khi đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu của pháp luật về hình thức, nội dung, các điều kiện về chủ thể. Tuy nhiên di chúc bằng văn bản tự viết tay không phải là một sự lựa chọn tối ưu cho người lập bởi nó còn tồn tại khá nhiều những hạn chế dẫn tới thực tế di chúc không phát sinh hiệu lực khi người để lại di sản chết.
Bạn đang theo dõi bài viết được biên tập trên trang web của trungtamdichuc.com. Nếu có thắc mắc hay cần hỗ trợ tư vấn pháp luật từ các Luật sư, vui lòng liên hệ với chúng tôi qua Hotline: 0963.673.969 (Zalo) để được hỗ trợ hiệu quả và tối ưu nhất.
Trân trọng./.
Th.sỹ Bùi Quang Hưng
