Thừa kế được hiểu là việc dịch chuyển tài sản thuộc sở hữu của một người sau khi chết cho những người được thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc. Bên cạnh đó, những người còn sống ngoài việc có quyền hưởng di sản thì họ cũng có quyền từ chối việc nhận di sản đó. Trong thực tế không phải tất cả những người thừa kế mọi trường hợp đều mong muốn được hưởng phần di sản thừa kế do người chết để lại. Mà nhiều trường hợp họ muốn nhường phần thừa kế của mình cho những người thừa kế khác. Những trường hợp như vậy pháp luật gọi là: Từ chối nhận di sản. Vậy, có phải mọi trường hợp người thừa kế cũng có quyền từ chối hưởng di sản và việc từ chối này có điều kiện gì không? Bài viết này của chúng tôi sẽ giải đáp những thắc mắc trên cho bạn đọc.
MỤC LỤC
Nội dung và hệ quả của việc từ chối nhận di sản thừa kế.
Từ chối được hiểu là việc không chịu nhận cái được dành cho hoặc được yêu cầu. Do vậy mặc dù pháp luật không định nghĩa như thế nào từ chối nhận di sản, nhưng có thể hiểu đây chính là việc người thừa kế không chịu nhận (từ chối nhận) di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật do người chết để lại cho họ. Từ đó có thể thấy người từ chối hưởng di sản phải là người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật và chỉ có người thừa kế mới có quyền từ chối, không phải người thừa kế thì việc từ chối hưởng di sản không có ý nghĩa gì.
Hệ quả đầu tiên đối với việc từ chối nhận di sản của người thừa kế đó chính là họ sẽ không được hưởng phần di sản mà đáng nhẽ họ được hưởng theo di chúc hoặc theo pháp luật. Từ đó dẫn tới hệ quả thứ hai là trách nhiệm của người thừa kế đối với nghĩa vụ của người để lại di sản là không phải thực hiện. Bởi pháp luật quy định người thừa kế phải có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại (Khoản 1 Điều 615 Bộ luật dân sự năm 2015). Do vậy nếu người thừa kế từ chối hưởng di sản thì đương nhiên họ cũng không có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để lại. Thêm vào đó, hệ quả đối với phần di sản bị từ chối đó là sẽ được chia theo quy định của pháp luật (Điểm c khoản 2 Điều 650 Bộ luật dân sự năm 2015). Trường hợp này phần di sản bị từ chối sẽ được chia đều cho những người được thừa kế theo pháp luật chấp nhận di sản.
Điều kiện để từ chối nhận di sản.
Như đã đề cập ở phần trên của bài viết, hệ quả của việc từ chối hưởng di sản nó không chỉ ảnh hưởng đến bản thân người từ chối, những người thừa kế khác mà nó còn ảnh hưởng tới cả những người khác có liên quan về phần nghĩa vụ về tài sản mà người chết để lại. Vì vậy việc từ chối nhận di sản được pháp luật quy định khá chặt chẽ về cả hình thức lẫn thủ tục, cụ thể những điều kiện ấy như sau:
Điều kiện đầu tiên để từ chối nhận di sản đó là chủ thể phải có quyền từ chối. Hay nói cách khác họ phải là người thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc. Nếu họ không thuộc vào những trường hợp được hưởng di sản thì việc từ chối hay không từ chối không có ý nghĩa gì.
Điều kiện thứ hai việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản (Khoản 2 Điều 620 Bộ luật dân sự năm 2015). Về bản chất pháp lý hành vi từ chối hưởng di sản của người thừa kế là một hành vi pháp lý đơn phương. Và hành vi pháp lý đơn phương này phải được thể hiện ra bên ngoài bằng một hành vi minh thị, rõ ràng. Trong trường hợp này pháp luật quy định bắt buộc người thừa kế phải thể hiện việc từ chối bằng văn bản. Tuy nhiên pháp luật không yêu cầu văn bản này phải có công chứng hay chứng thực.
Điều kiện thứ ba việc từ chối nhận di sản phải lập thành văn bản và phải gửi đến cho người quản lý di sản, những người thừa kế khác và người được giao nhiệm vụ phân chia di sản để biết (Khoản 2 Điều 620 Bộ luật dân sự năm 2015). Quy định này của pháp luật hiện hành vẫn chưa được rõ ràng và khó hiểu. Bởi luật quy định người từ chối hưởng di sản phải gửi thông báo đến cho những người thừa kế khác để họ biết. Tuy nhiên luật cũng không chỉ rõ những người thừa kế khác ở đây là những ai? Họ chỉ là những người thừa kế được hưởng di sản theo di chúc? Hay theo pháp luật? Hay bao gồm cả những người được hưởng theo di chúc và theo pháp luật? Và trong trường hợp họ là những người được hưởng theo pháp luật thì chỉ cần gửi cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất hay bao gồm cả ba hàng thừa kế? Đây chính là điểm bất cập của pháp luật hiện hành về điều kiện để từ chối hưởng di sản.
Điều kiện thứ tư việc từ chối nhận di sản phải không nhằm mục đích trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác (Khoản 1 Điều 620 Bộ luật dân sự năm 2015). Cần lưu ý trong trường hợp này nghĩa vụ tài sản ở đây chính là nghĩa vụ của người thừa kế chứ không phải là nghĩa vụ do người chết để lại. Thêm vào đó nghĩa vụ về tài sản có thể là: nghĩa vụ cấp dưỡng; nghĩa vụ trả nợ; nghĩa vụ nộp thuế; nghĩa vụ bồi thường thiệt hại;…
Điều kiện thứ năm việc từ chối nhận di sản phải được thể hiện trước thời điểm phân chia di sản (Khoản 3 Điều 620 Bộ luật dân sự năm 2015). Do hậu quả pháp lý của hành vi từ chối hưởng di sản của người thừa kế ảnh hưởng không chỉ đến chính bản thân người đó, mà còn ảnh hưởng tới cả những người khác có liên quan. Vì vậy pháp luật quy định thời điểm cho việc từ chối này phải trước khi phân chia di sản. Với quy định như vậy thì pháp luật đã mở ra thời hạn cho việc từ chối hưởng di sản khá dài, chỉ cần trước thời điểm phân chia di sản, không bị giới hạn cụ thể về mặt thời gian. Thậm chí có những trường hợp trong thực tế sẽ không tồn tại cả thời điểm cuối cùng để từ chối hưởng di sản. Chẳng hạn như trường hợp chỉ có một người thừa kế nên không có việc phân chia di sản, do vậy sẽ không có thời điểm phân chia di sản, từ đó dẫn tới không có thời điểm cuối cùng cho việc từ chối.
Tóm lại, có thể thấy khi nhắc đến thừa kế là nhắc đến một nội dung nhưng gồm hai vấn đề. Vấn đề đầu tiên là quyền của người để lại di sản và vấn đề còn lại chính là quyền của những người thừa kế. Không phải người chết cứ định đoạt tài sản của mình cho người khác sau khi chết thì những người còn sống phải tuân thủ như vậy. Mà họ vẫn có quyền từ chối nhận di sản được pháp luật công nhận và bảo đảm. Tất nhiên, việc từ chối này phải thỏa mãn các điều kiện mà pháp luật quy định thì mới có giá trị. Ngoài ra, cần chú ý việc từ chối di sản này chỉ gồm di sản được đề cập tới rõ ràng trong văn bản từ chối. Còn những di sản khác không được đề cập đến trong văn bản từ chối thì họ vẫn có quyền hưởng, nếu họ vẫn thuộc trường hợp thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc.
Bạn đang theo dõi bài viết được biên tập trên trang web của trungtamdichuc.com. Nếu có thắc mắc hay cần hỗ trợ tư vấn pháp luật từ các Luật sư, chuyên gia pháp lý vui lòng liên hệ với chúng tôi qua Hotline: 0963.673.969 (Zalo) để được hỗ trợ hiệu quả và tối ưu nhất.
Trân trọng./.
Ths. Bùi Quang Hưng
