Khi nhắc đến thừa kế, người ta thường quan tâm đến tài sản được để lại gồm những gì (di sản thừa kế) ? Tài sản đó được chia cho những ai (người được hưởng thừa kế)? Việc chia di sản đó thực hiện theo cơ sở nào (theo di chúc hay theo pháp luật)? mà ít ai quan tâm đến thời điểm mở thừa kế. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi sẽ trình bày quy định của pháp luật về thời điểm mở thừa kế và những bất cập của quy định này.
MỤC LỤC
Thời điểm mở thừa kế là gì?
Theo quy định tại Khoản 1 Điều 611 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định: “Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết. Trường hợp Tòa án tuyên bố một người là đã chết thì thời điểm mở thừa kế là ngày được xác định tại khoản 2 Điều 71 của Bộ luật này”. Như vậy có thể hiểu thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết hoặc bị Tòa án tuyên bố đã chết. Nếu người chết không để lại tài sản thì không phát sinh thời điểm mở thừa kế.
Tài sản do người chết để lại được hiểu thế nào?
Tài sản do người chết để lại không được quy định tại phần thừa kế, vậy có thể hiểu tài sản theo quy định tại Điều 105 Bộ luật dân sự 2015: “Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản”.
Quyền tài sản được quy định tại Điều 115 Bộ luật dân sự 2015 quy định : “Quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, bao gồm quyền tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác”. Có sự thay đổi về việc quy định về quyền tài sản giữa bộ luật dân sự 2005 và 2015. Theo quy định tại Điều 181 Bộ luật dân sự năm 2005 thì “Quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền và có thể chuyển giao trong giao dịch dân sự, kể cả quyền sở hữu trí tuệ”. Như vậy theo quy định của bộ luật dân sự 2005 thì quyền tài sản phải chuyển giao được trong giao dịch dân sự. Mặc dù quy định như vậy nhưng tại Khoản 1 Điều 309 thì “ Quyền yêu cầu cấp dưỡng, yêu cầu bồi thường thiệt hại do xâm phạm đến tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín” lại là những quyền không được chuyển giao.
Thời điểm mở thừa kế có ý nghĩa gì?
– Thời điểm mở thừa kế là thời điểm những người thừa kế có các quyền, nghĩa vụ tài sản do người chết để lại.
– Thời điểm mở thừa kế là cơ sở xác định thời hiệu khởi kiện chia di sản thừa kế, thời hiệu để người thừa kế yêu cầu xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác, thời hiệu yêu cầu người thừa kế thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để lại.
Những ai được hưởng thừa kế?
Căn cứ vào thời điểm mở thừa kế, ta mới xác định được những ai là người được hưởng thừa kế do người chết để lại. Theo quy định tại Điều 613 Bộ luật dân sự thì: “Người thừa kế là cá nhân phải là người còn sống vào thời điểm mở thừa kế hoặc sinh ra và còn sống sau thời điểm mở thừa kế nhưng đã thành thai trước khi người để lại di sản chết. Trường hợp người thừa kế theo di chúc không là cá nhân thì phải tồn tại vào thời điểm mở thừa kế”.
Thời điểm mở thừa kế được xác định như thế nào?
– Trường hợp thứ nhất: Khi người để lại di sản chết thì thời điểm mở thừa kế thông thường được dựa trên giấy chứng tử do cơ quan có thẩm quyền cấp. Tuy nhiên, giấy chứng tử này chỉ được coi là nguồn chứng cứ bởi lẽ giấy chứng tử do cơ quan có thẩm quyền cấp dựa trên hồ sơ do công dân tự khai. Dẫn đến không ít các trường hợp tự kê khai để thay đổi thời điểm người để lại di sản chết nhằm tránh vấn đề thời hiệu, hoặc làm sai bản chất để giải quyết vụ việc đơn giản hơn. Trên thực tế cũng đã có trường hợp khai tử cho người sống để làm thủ tục để hưởng di sản thừa kế. Chính vì vậy, cần xác định chính xác thời điểm mở thừa kế để thực hiện thủ tục thừa kế chính xác và tuân thủ đúng quy định của pháp luật.
– Trường hợp thứ 2: Trường hợp tòa án tuyên bố một người đã chết thì thời điểm mở thừa kế có thể được xác định theo các hướng như sau:
+ Thứ nhất: Thời điểm mở thừa kế là thời điểm bản án, quyết định tuyên một người đã chết có hiệu lực pháp luật.
+ Thứ hai: Thời điểm mở thừa kế được xác định là thời điểm cuối cùng biết được thông tin của một người bị tuyên là đã chết.
+ Thứ ba: Thời điểm mở thừa kế được xác định là 5 năm kể từ khi biệt tích.
Những bất cập trong việc xác định thời điểm mở thừa kế
Như đã phân tích ở trên, trường hợp người để lại di sản chết thì thời điểm mở thừa kế có thể không đúng thời điểm người đó chết do việc kê khai thủ tục khai tử do người thân thực hiện mà có thể vì lý do chủ quan hoặc khách quan gây nên sự sai khác.
Đối với trường hợp tòa án tuyên bố một người đã chết:
+ Thứ nhất: Dễ bỏ sót người thừa kế đối với những người thừa kế chết trước thời điểm người để lại di sản được tuyên bố chết. Khi đó nếu người chết trước là con thì phát sinh thừa kế thế vị tuy nhiên nếu xác định người đó chết sau thì phát sinh thừa kế chuyển tiếp.
+ Thứ hai: Việc xác định là thời gian 5 năm kể từ khi biệt tích là một khoảng thời gian tương đối dài và chưa hợp lý.
Ý chí của người thừa kế đối với thời điểm mở thừa kế.
Theo quy định của pháp luật thì thời hạn mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết hoặc bị tòa án tuyên bố đã chết. Như vậy, chúng ta có thể hiểu thời điểm mở thừa kế là thời điểm phát sinh sự kiện pháp lý người để lại tài sản chết hoặc bị tuyên bố đã chết. Sự kiện pháp lý một cá nhân có tài sản chết hoặc tuyên bố đã chết theo quy định của pháp luật là sự kiện khách quan dẫn đến xác định thời điểm mở thừa kế theo quy định mà không phụ thuộc vào ý chí của bất kỳ tổ chức, cá nhân nào. Do đó, những người thừa kế không thế thống nhất thỏa thuận thời điểm mở thừa kế theo như quy định tại Điều 686 Bộ luật dân sự 2005.
Bạn đang theo dõi bài viết được biên tập trên trang web của trungtamdichuc.com. Nếu có thắc mắc hay cần hỗ trợ tư vấn pháp luật từ các Luật sư, vui lòng liên hệ với chúng tôi qua Hotline: 0963.673.969 (Zalo) để được hỗ trợ hiệu quả và tối ưu nhất.
Trân trọng./.
Ths. Bùi Quang Hưng
