Di sản là những tài sản do người chết để lại. Di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong tài sản chung với người khác. Di sản của người chết để lại sau khi thực hiện xong các nghĩa vụ cần phải thanh toán, sau khi tách đi phần di sản dùng vào việc thờ cúng và phần di sản di tặng (nếu có) nếu vẫn còn thì sẽ tiến hành phân chia di sản thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật cho những người thừa kế.
MỤC LỤC
Phân chia di sản theo di chúc.
Trong trường hợp trước khi chết người để lại di sản có lập di chúc, di chúc được coi là hợp pháp thì khi những người thừa kế có yêu cầu sẽ tiến hành phân chia di sản thừa kế theo đúng ý nguyện của người chết. Đây chính là sự thể hiện của pháp luật luôn tôn trọng ý chí của người để lại di sản. Mặc dù vậy, nhưng việc phân chia di sản theo di chúc không phải là tuyệt đối hóa mà cần chú ý đến những trường hợp những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc (Điều 644 Bộ luật dân sự năm 2015).
Ngoài ra, nếu trong nội dung di chúc không xác định rõ cụ thể những người thừa kế được hưởng bao nhiêu phần di sản, tức là không xác định rõ phần của từng người thừa kế được hưởng. Trường hợp này di sản sẽ được chia đều cho những người thừa kế theo di chúc. Do trường hợp này người lập di chúc chỉ xác định người thừa kế, nhưng lại không phân định từng phần di sản cho từng người thừa kế. Do đó những người thừa kế được chỉ định trong di chúc có quyền thỏa thuận với nhau về việc phân chia di sản thừa kế (Khoản 1 Điều 659 Bộ luật dân sự năm 2015).
Di sản thừa kế sẽ được phân chia theo từng hiện vật cụ thể cho từng người thừa kế nếu trong nội dung di chúc người để lại di sản đã xác định rõ những ai được hưởng di sản là những gì. Ngoài ra đối với trường hợp trong nội dung di chúc không xác định cách phân chia di sản cho từng người thừa kế thì những người thừa kế này có thể thỏa thuận với nhau về việc ai nhận hiện vật gì. Người thừa kế nhận hiện vật theo tình trạng hiện tại của hiện vật vào thời điểm phân chia di sản thừa kế. Nghĩa là người thừa kế được nhận hiện vật kèm theo hoa lợi, lợi tức thu được từ hiện vật đó hoặc phải chịu phần giá trị của hiện vật bị giảm sút tính đến thời điểm phân chia di sản; nếu hiện vật bị tiêu hủy do lỗi của người khác thì người thừa kế có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại (Khoản 2 Điều 659 Bộ luật dân sự năm 2015).
Thêm vào đó, trong thực tế nhiều trường hợp người lập di chúc chỉ định rõ ràng những người thừa kế là ai, nhưng họ lại không chỉ rõ những ai được hưởng phần di sản nào, mà họ lại xác định tỉ lệ di sản mà mỗi người thừa kế được hưởng trên tổng giá trị khối di sản. Với trường hợp này, khi tiến hành phân chia di sản phải định giá từng di sản để xác định tổng giá trị của khối di sản còn lại tại thời điểm phân chia, sau đó tiến hành chia cho từng người thừa kế theo những tỉ lệ mà người để lại di sản đã xác định trong nội dung di chúc (Khoản 3 Điều 659 Bộ luật dân sự năm 2015).
Phân chia di sản theo pháp luật.
Khác với việc phân chia di sản theo di chúc là dựa trên ý nguyện của người để lại di sản, cho nên việc phân chia chỉ cần đúng theo nội dung di chúc là được, không cần phải tuân theo những nguyên tắc hay quy định nào. Ngược lại, với những trường hợp di sản được chia theo quy định của pháp luật thì phải tiến hành phân chia theo trình tự và nguyên tắc do luật định. Cụ thể như sau:
Thứ nhất, chia trước và chia hết di sản cho những người thừa kế ở hàng thừa kế trước. Dựa trên quy định của pháp luật về những người thuộc diện và hàng thừa kế, di sản sẽ được ưu tiên chia trước và hết cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người để lại di sản. Nếu không còn ai ở hàng thừa kế thứ nhất do đều đã chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản (không có người thừa kế thế vị, hoặc còn sống vào thời điểm mở thừa kế nhưng bị truất quyền hưởng thừa kế, hoặc từ chối nhận di sản thừa kế. Lúc này di sản thừa kế sẽ được chia cho hàng thừa kế thứ hai. Tương tự như hàng thừa kế thứ nhất, di sản sẽ được phân chia cho hàng thừa kế thứ ba nếu như hàng thứ kế thứ hai không còn ai do thuộc vào những trường hợp hợp nêu trên.
Thứ hai, những người thừa kế cùng hàng được hưởng những phần di sản bằng nhau (Khoản 2 Điều 651 Bộ luật dân sự năm 2015). Cần lưu ý với trường hợp người thừa kế cùng hàng đã thành thai nhưng chưa sinh ra vào thời điểm phân chia di sản, thì phải dành lại một phần di sản bằng phần mà người thừa kế khác cùng hàng được hưởng để khi người thừa kế đó sinh ra và còn sống sẽ được hưởng. Trường hợp người thừa kế đó chết trước khi sinh hoặc sinh ra nhưng chưa sống được một ngày đã chết thì phần di sản đó được chia tiếp cho những người thừa kế cùng hàng. Ngược lại, nếu người này được sinh ra và còn sống hơn một ngày thì sau khi họ chết phần di sản mà người đó được hưởng sẽ thuộc về người thừa kế theo pháp luật của người đó.
Thứ ba, phân chia di sản theo hiện vật. Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản bằng hiện vật. Nếu di sản được phân chia theo hiện vật thì những người thừa kế sẽ nhận hiện vật theo thỏa thuận, nếu có sự chênh lệch về giá trị thì cũng không cần phải thanh toán cho nhau phần chênh lệch đó nếu như có thỏa thuận. Trường hợp nếu không thể chia đều bằng hiện vật thì những người thừa kế có thể thỏa thuận về việc định giá hiện vật và thỏa thuận về người nhận hiện vật; nếu không thỏa thuận được thì hiện vật được bán để chia (Khoản 2 Điều 660 Bộ luật dân sự năm 2015).
Thứ tư, phân chia di sản trong trường hơp xuất hiện người thừa kế mới. Người thừa kế mới là những người thừa kế của người để lại di sản nhưng xuất hiện sau khi di sản đã được phân chia. Trường hợp này sẽ không thực hiện việc phân chia lại di sản bằng hiện vật, nhưng những người thừa kế đã nhận di sản phải thanh toán cho người thừa kế mới một khoản tiền tương ứng với phần di sản của người đó tại thời điểm chia thừa kế theo tỷ lệ tương ứng với phần di sản đã nhận, trừ trường hợp họ có thỏa thuận khác (Khoản 1 Điều 662 Bộ luật dân sự năm 2015).
Thứ năm, phân chia di sản trong trường hợp có người thừa kế bị bác bỏ quyền thừa kế. Người thừa kế bị bác bỏ quyền hưởng thừa kế là những người thuộc vào diện những người được thừa kế di sản của người chết, nhưng họ đã có những hành vi vi phạm pháp luật, trái đạo đức quy định tại Điều 621 Bộ luật dân sự năm 2015. Do đó họ bị tước bỏ quyền hưởng di sản thừa kế, Thông thường những trường hợp này thường xuất hiện khi đã phân chia di sản xong, một trong số những người thừa kế phát hiện và khởi kiện yêu cầu tòa án bác bỏ quyền hưởng thừa kế và đã được tòa án tuyên bố bằng bản án hoặc quyết định có hiệu lực về việc bác bỏ quyền hưởng thừa kế của người đó. Trường hợp này người bị bác bỏ quyền thừa kế phải trả lại di sản hoặc thanh toán một khoản tiền tương đương với giá trị di sản được hưởng tại thời điểm chia thừa kế cho những người thừa kế, trừ trường hợp có thỏa thuận khác (Khoản 2 Điều 662 Bộ luật dân sự năm 2015).
Thứ sáu, hạn chế phân chia di sản thừa kế (Điều 661 Bộ luật dân sự năm 2015). Quy định này của pháp luật để đảm bảo sự tôn trọng ý chí của người để lại di sản đồng thời cũng nhằm bảo đảm sự ổn định cuộc sống của những người thừa kế trong một số trường hợp. Nguyên tắc này là nguyên tắc được áp dụng chung cho cả hai trường hợp phân chia di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật. Cụ thể như sau: Trường hợp theo ý chí của người lập di chúc hoặc theo thỏa thuận của tất cả những người thừa kế, di sản chỉ được phân chia sau một thời hạn nhất định thì chỉ khi đã hết thời hạn đó di sản mới được đem chia. Nếu việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của bên vợ hoặc chồng còn sống và gia đình thì bên còn sống có quyền yêu cầu Tòa án xác định phần di sản mà những người thừa kế được hưởng nhưng chưa cho chia di sản trong một thời hạn nhất định. Thời hạn này không quá 03 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. Hết thời hạn 03 năm mà bên còn sống chứng minh được việc chia di sản vẫn ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của gia đình họ thì có quyền yêu cầu Tòa án gia hạn một lần nhưng không quá 03 năm.
Tóm lại, di sản của người chết để lại sau khi thực hiện xong các nghĩa vụ cần phải thanh toán, trừ đi những phần di sản di tặng, di sản dùng vào việc thờ cúng (nếu có) sẽ được tiến hành phân chia cho những người thừa kế. Việc phân chia di sản lúc này tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể sẽ được phân chia theo di chúc hoặc theo pháp luật.
Bạn đang theo dõi bài viết được biên tập trên trang web của trungtamdichuc.com. Nếu có thắc mắc hay cần hỗ trợ tư vấn pháp luật từ các Luật sư, chuyên gia pháp lý vui lòng liên hệ với chúng tôi qua Hotline: 0963.673.969 (Zalo) để được hỗ trợ hiệu quả và tối ưu nhất.
Trân trọng./.
Ths. Bùi Quang Hưng
